We doen het (niet) samen
We streven allemaal naar een goede samenwerking en onderstrepen het belang ervan. We willen het liefst dat een cliënt in de jeugdzorg doorlopend goede zorg krijgt en er ontschotting plaatsvindt. En toch blijkt dat die samenwerking in de praktijk moeilijk verloopt. Hoe dat komt? Vincent denkt dat er nog te veel in hokjes wordt gedacht, in plaats van naar mensen en hun ontwikkeling gekeken. ‘Verantwoordelijkheden, taken en bevoegdheden worden vooral vanuit de eigen organisatie bekeken. Jeugdigen worden nog te vaak over de schutting van de andere zorgaanbieder gegooid. Het is juist zo belangrijk dat continuering van alliantie gewaarborgd blijft.
Onvoorwaardelijk vasthouden
Met name bij kwetsbare kinderen moeten hulpverleners onvoorwaardelijk vast blijven houden. We moeten kijken wat mensen nog wel voor de jeugdige kunnen bieden en dit blijven vasthouden, ongeacht waar hij of zij woont. Ongewenst gedrag kunnen we afwijzen, maar niet de jeugdige zelf. In de praktijk blijkt dit niet zo gemakkelijk. Deze attitude van ‘vasthouden’ vraagt veel van de jeugdzorgwerker. Soms laten jeugdigen extreem zelfdestructief gedrag zien, waardoor de alliantie onder druk komt te staan. De jeugdige gaat op zoek naar een afwijzing. Juist in zulke situaties is het noodzakelijk dat er een sterk team rondom de jeugdzorgwerker staat, die deze holding kan bieden. We moeten het samen doen. In de keten, met het kind, zijn gezin en het sociale netwerk moeten we gezamenlijk de verantwoordelijkheid dragen. Jeugdwerkers krijgen o.a. te maken met verschillende financieringsstromen, inzet van ZZP-ers, veel rapporteertijd en een overvloed aan bureaucratische taken. Hierdoor komt de tijd die we daadwerkelijk aan jeugdigen kunnen spenderen onder druk te staan. Daarom moeten we ons telkens afvragen: hoe kunnen we het beter doen?’
Luister naar het kind
Dat zijn we in de loop der jaren al meer gaan doen. Maar hierin hebben we nog een weg te gaan. We luisteren nog te weinig en handelen nog te veel vanuit vaste protocollen of werkafspraken. Vincent: ‘Kijk naar wat het kind nodig heeft. Waar liggen krachten, motivatie en kansen? Wat zijn de veranderingswensen en oplossingen van de ouders? Maak gebruik van het sociale netwerk. Geef cliënten regie over hun eigen oplossing. Dat vinden we vaak moeilijk: loslaten en toevertrouwen. Cliëntparticipatie vinden we allemaal belangrijk, maar de sociale netwerkstrategie komt onvoldoende van de grond. Het antwoord op de vraag ‘wat is er aan de hand en waar liggen de oplossingen?’ verschilt misschien wel per invalshoek. Als orthopedagoog-generalist kijk ik vooral vanuit het systeem en de functie van het onbegrepen gedrag. Alle leefdomeinen, socialisatie, omgevingsfactoren, life-events, persoonlijke factoren van ouders, etc. hebben invloed hoe de jeugdige denkt, voelt of handelt. Kijk daarom niet alleen naar het gedrag, maar vooral naar de functie van het gedrag. Daarom is het belangrijk om samen met het kind, ouders en ketenpartners het integratief beeld op te stellen. Hierdoor ontstaat er consensus over de beeldvorming. Samen stellen we daarna het behandeltraject met bijbehorende interventies op.’
Elkaar opzoeken in een tijd van individualisering en bezuiniging
‘Vroeger was er een leerkracht die meer deed dan alleen lesgeven of was er een voetbaltrainer die een belangrijke rol had in het leven van de jeugdige. Tegenwoordig zien we dat de maatschappij steeds individualistischer wordt. Essentiele sleutelfiguren, die het verschil voor een jeugdige kunnen maken, zijn er steeds minder. Jeugdzorg komt pas om de hoek kijken wanneer de problemen ernstig en diepgeworteld zijn. Daarnaast zijn de reguliere wachtlijsten in de jeugdzorg lang. Organisaties die zich richten op vroegtijdige signalering verdwijnen door bezuinigingen steeds meer. De focus zou meer moeten liggen in het preventief werken en vroegtijdig signaleren. In een vroeg stadium moet er worden geïntervenieerd. Zo voorkomen we dat het klachtgedrag ernstiger wordt.
Reflectie is het sleutelwoord
Dat geldt voor het werken in de jeugdzorg én voor de module ‘Samenwerken in de dynamiek’ waarin Vincent docent is. ‘We hebben te maken met een alledaagse hectiek waardoor we soms op de automatische piloot gaan zitten. Daardoor is tijd maken voor reflectie, creëren van rust en het aannemen een helicopterview juist zo belangrijk. Het eerste deel van de module gaat over de gezamenlijke beeldvorming en het spreken van dezelfde taal. Weten we wat er met de jeugdige en het systeem aan de hand is? Hoe bepaal je samen een behandelstrategie? Wie doet wat en wie is waarvoor verantwoordelijk? De module behandelt ook hoe we met dilemma’s moeten omgaan. Bijvoorbeeld het bieden van externe bescherming versus het bevorderen van autonomie en zelfredzaamheid.
De module ‘Samenwerken in de dynamiek’ is ontwikkeld voor en door mensen in de jeugdzorg. Inspirerende gastdocenten zoals dr. David Bernstein, dr. Geke Klapwijk, drs. Marjo Geilen, Richard Brunenberg Msc en een ervaringsdeskundige reiken ieder vanuit hun eigen vakgebied tools aan.
Alliantie is het centrale thema in de module ‘Samenwerken in de dynamiek’
‘Staan we daar voldoende bij stil? Zitten we nog op dezelfde lijn? Praten we wel over hetzelfde? Hoe monitoren we de alliantie? En missen we niets? Is het hulpverleningsplan echt van de jeugdige en hoe betrek je het hele systeem erbij? De module richt zich op het bewust aannemen van rollen, verantwoordelijkheden, posities en het bespreekbaar maken hiervan. Vanuit het triade-model krijg je inzicht hoe relaties binnen het systeem worden gevormd. Schema’s en modi worden niet alleen getriggerd bij de jeugdige, maar ook bij de jeugdzorgwerker. Bewustwording van deze modi en hierop anticiperen komt in de module aan bod. Er is speciale aandacht voor de dynamiek in het werken met mensen met psychiatrische problematiek en hoog-conflictsituaties tussen ouders. Reflecteren: je stapt even uit die trein en bekijkt waar je eigenlijk naartoe gaat. Ik gun dat iedereen in de jeugdzorg deze module mag volgen.’
Kijk voor meer informatie over deze module op: Samenwerken in de dynamiek: jeugdzorg - RINO Zuid